Οι ιστορικοί των αρχαίων χρόνων αναφέρουν τη λίμνη Κερκίνη για πρώτη φορά με το όνομα “Πρασσιάδα” και την τοποθετούν στο βορειοδυτικό τμήμα της πεδιάδας των Σερρών. Αναφέρουν ακόμη, ότι ο ποταμός Στρυμόνας (κύριος τροφοδότης της λίμνης) ήταν πλωτός μέχρι την Ηδωνίδα πόλη των “Εννέα Οδών”, τη σημερινή Αμφίπολη. Θρακικές φυλές Σίντιοι, Βισάλτες, Παίονες και Ήδωνες κατοικούσαν γύρω από τη λίμνη μέχρι που εκδιώχτηκαν από τους Μακεδόνες τον 5°π.Χ. αιώνα. Πυκνά δάση από βελανιδιές, οξιές, πεύκα και καστανιές σκέπαζαν τα βουνά και τους λόφους, στους οποίους ζούσαν κάπροι, ελάφια, αρκούδες, τεράστιοι ταύροι, λεοπαρδάλεις, λίγκες και λιοντάρια. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, λιοντάρια επιτέθηκαν στις καμήλες του Ξέρξη κατά το πέρασμα του Περσικού στρατού από το Στρυμόνα. Η λίμνη και τα έλη της πρόσφεραν τις πρώτες ύλες εξασφαλίζοντας την επιβίωση των κατοίκων. Μετά τη δραματική κατάληξη της Μικρασιατικής καταστροφής, περίπου 85.000 πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην ευρύτερη περιοχή προσπαθώντας να επιβιώσουν κάτω από σκληρές συνθήκες.
Ο ποταμός Στρυμόνας ανεξέλεγκτος, κατέστρεφε με την ορμή του καλλιέργειες και οικισμούς, ενώ η μάστιγα της ελονοσίας “θέριζε” τις ανθρώπινες ψυχές, με αποτέλεσμα το 20% των προσφύγων να πεθάνει σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η ελληνική κυβέρνηση, ανέθεσε το 1928 στην Αμερικανική εταιρεία John Monks- Ulen & Co την υλοποίηση εξυγιαντικών έργων στην πεδιάδα των Σερρών. Έτσι, το 1932 παραδίδεται το πρώτο φράγμα δίπλα στο χωριό Λιθότοπο, δημιουργώντας τον τεχνητό ταμιευτήρα της λίμνης Κερκίνης και αποστραγγίζοντας ταυτόχρονα τη λίμνη Αχινού και τις ελώδεις εκτάσεις στην πεδιάδα. Με αυτό το πολύ μεγάλο έργο για την εποχή, δόθηκε πνοή στον τόπο και στους παραλίμνιους οικισμούς. Λόγω της μεταφοράς και απόθεσης στη λίμνη μεγάλων ποσοτήτων φερτών υλών από τον ποταμό, έγινε επιτακτική η ανάγκη κατασκευής νέου υψηλότερου φράγματος, καθώς επίσης και η ανύψωση και επέκταση των αναχωμάτων. Τα έργα αυτά ολοκληρώθηκαν το 1982, με αποτέλεσμα την αύξηση της δυνατότητας αποθήκευσης μεγαλύτερων ποσοτήτων νερού για άρδευση και τη βελτίωση της αντιπλημμυρικής προστασίας της πεδιάδας. Η λίμνη έχει σχήμα “αχλαδιού”, με κορυφή το φράγμα στο χωριό Λιθότοπο. Το μέγιστο μήκος της είναι περίπου 15km, το μέγιστο πλάτος 8,5km ενώ το βάθος κυμαίνεται από 1 έως 10m. Η επιφάνεια της αυξομειώνεται ανάλογα με την εποχή, από 55 έως 73km2.
Στα γεωγραφικά όρια του Δήμου Ηράκλειας βρίσκεται τμήμα της Λίμνης Κερκίνης, καθώς επίσης και το τμήμα του ποταμού Στρυμόνα αμέσως κατάντη της λίμνης. Η τεχνητή λίμνη Κερκίνη είναι ένας από τους 10 Υγρότoπoυς Διεθνούς Σημασίας της Ελλάδας (γνωστοί και ως Υγρότoπoι Ramsar). Επίσης είναι μία από τις 196 Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας (IBA), και Περιοχή Ειδικής Προστασίας (SPA). Περιλαμβάνεται επίσης στο δίκτυο προστατευμένων περιοχών Natura 2000.
H λίμνη Κερκίνη είναι ένα πολύτιμο οικοσύστημα με πολλαπλά οφέλη και πλήθος αξιών. Οι κυριότερες είναι:
Αντιπλημμυρική: Διαδραματίζει καίριο αντιπλημμυρικό ρόλο συγκρατώντας τα νερά του Στρυμόνα και αποτρέποντας τον κίνδυνο πλημμύρας στο χαμηλότερο τμήμα της πεδιάδας των Σερρών.
Αρδευτική: Παρέχει νερό για άρδευση σε μεγάλο μέρος του νομού Σερρών ο οποίος έχει έντονο γεωργικό χαρακτήρα και είναι από τους πιο παραγωγικούς της χώρας.
Αλιευτική: Είναι από τις πλουσιότερες σε ψάρια λίμνες στην Ελλάδα και αρκετοί από τους κατοίκους των παραλίμνιων κοινοτήτων ασχολούνται με την αλιεία.
Βιοποικιλότητας: H ύπαρξη της λίμνης και της υγροτοπικής βλάστησης προσφέρει τροφή και καταφύγιο σε πολλά είδη της άγριας ζωής. Αποτελεί έναν από τους 10 Υγρότoπoυς Διεθνούς Σημασίας της Ελλάδας (γνωστοί και ως Υγρότoπoι Ramsar) και προστατεύεται από άλλες διεθνείς συνθήκες. Είναι από τους πλουσιότερους υγροτόπους της Ελλάδας από ορνιθολογική άποψη με περισσότερα από 300 είδη πουλιών, ενώ αποτελεί την πιο σημαντική περιοχή διαχείμασης και μετανάστευσης του Aργυροπελεκάνου σε όλη την Ευρώπη. Έχει την μεγαλύτερη σε έκταση υδάτινη περιοχή της Ελλάδας που καλύπτεται από νούφαρα. Γύρω από τη λίμνη ζει ο μεγαλύτερος αριθμός βουβαλιών της Ελλάδας (500 περίπου), ενώ αξιόλογη είναι η παρουσία πολλών ειδών θηλαστικών και ψαριών. H συνύπαρξη ψαράδων και πελεκάνων και η χειμερινή εικόνα των ψαράδων που θρέφουν τα μεγαλοπρεπή αυτά πουλιά, δηλώνει με τον πιο εμφανή τρόπο την αρμονική αλληλεξάρτηση ανθρώπου και οικοσυστήματος.
Εκπαιδευτική: Προσφέρεται για την άσκηση περιβαλλοντικής δημιουργικής εκπαίδευσης σε μαθητές και επισκέπτες.
Αναψυχής: Μπορεί να προσφέρει στον επισκέπτη ξεκούραση και γαλήνη και να αποτελέσει πόλο ανάπτυξης ήπιων οικολογικών τουριστικών δραστηριοτήτων.
Επιστημονική: Αποτελεί σημαντικό πεδίο επιστημονικής έρευνας για τους υγροτόπους, τη διαχείρισή τους και τις ανθρωπογενείς επιδράσεις πάνω στις λειτουργίες τους, εξαιτίας της ποικιλότητας του βιολογικού της πλούτου και των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στην περιοχή.
Χλωρίδα και πανίδα
Η ευρύτερη περιοχή της λίμνης Κερκίνης αποτελεί ένα οικοσύστημα διεθνούς σημασίας, σπάνιας οικολογικής αξίας με παρουσία εκατοντάδων πουλιών, ποικιλομορφία βλάστησης, πλούσια ιχθυοπανίδα και πολλά είδη θηλαστικών ερπετών και αμφιβίων. Τουλάχιστον 58 είδη θηλαστικών, 12 είδη αμφιβίων, 22 είδη ερπετών, 31 είδη ψαριών και περισσότερα από 300 είδη πουλιών έχουν καταγραφεί στην ευρύτερη περιοχή του υγροτόπου. Πλούσια είναι η υδρόβια βλάστησή του και η βλάστηση των βουνών που τον περιβάλλουν, προσφέροντας κατάλληλες συνθήκες για τροφοληψία και αναπαραγωγή των παραπάνω ειδών. Τέλος, στον υγρότοπο διαβιεί ένας μεγάλος αριθμός νεροβούβαλων, που αποτελεί τα 2/3 του συνολικού πληθυσμού της χώρας.
Εθνικό Πάρκο Λίμνης Κερκίνης
Τον Οκτώβριο του 2005, με απόφαση του Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ κ. Σουφλιά το ελληνικό τμήμα της λεκάνης απορροής της λίμνης Κερκίνης που βρίσκεται σε εκτός σχεδίου περιοχές του Νομού Σερρών (Δήμοι Ηράκλειας, Κερκίνης, Πετριτσίου και Σιδηροκάστρου και οι Κοινότητες Αγκίστρου και Προμαχώνα) χαρακτηρίστηκε ως “Εθνικό Πάρκο Λίμνης Κερκίνης”. Με έκταση 850.000 στρέμματα και σπάνια χλωρίδα και πανίδα η ευρύτερη περιοχή της λίμνης αποτελεί υγρότοπο διεθνούς σημασίας. Στόχος της απόφασης είναι η προστασία του φυσικού πλούτου, η διατήρηση, ανάδειξη και σωστή διαχείρισή του, η προώθηση επιστημονικών ερευνητικών προγραμμάτων, αλλά και η δημιουργία νέων υποδομών που θα βρίσκονται σε αρμονία με το περιβάλλον.
Δραστηριότητες- αγροτουρισμός
Οι δυνατότητες ξενάγησης και ενημέρωσης που προσφέρονται στην ευρύτερη περιοχή του υγρότοπου από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς έχουν αυξηθεί τα τελευταία έτη, καθώς επίσης και η ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών. Έτσι λοιπόν αυτοί που επισκέπτονται τη λίμνη μπορούν να ασχοληθούν με: Παρατήρηση πουλιών, βαρκάδα, πεζοπορία, ορειβασία, φωτογραφία φύσης, ψάρεμα, ποδηλασία, κανό, ιππασία, κλπ. Το Γραφείο Προώθησης Οικοτουρισμού στο Λιθότοπο καθώς και το Κέντρο Πληροφόρησης Υγροτόπου Κερκίνης στην Κερκίνη παρέχουν στον επισκέπτη ενημέρωση καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.