Η Aρχαία Αιγείρα υπήρξε μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Αχαϊας και της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Βρισκόταν ανατολικά της σημερινής κοινότητας Αιγείρας, πάνω στο λόφο ”Παλιόκαστρο” που έχει υψόμετρο 650 μ. και ο κεντρικός οικισμός της ήταν οχυρωμένος με ισχυρά τείχη.
Με την αρχαία Αίγειρα, η οποία υπήρχε και πριν από την εποχή του Ομήρου έχουν ασχοληθεί πολλοί από τους αρχαίους συγγραφείς, οι οποίοι την εντοπίζουν μεταξύ Σικυώνος και Αιγίου. Ο Πολύβιος αναφερόμενος στη θέση της Αίγειρας γράφει ”…. ή δέ τών Αιγειρατών πόλις έκτισται μεταξύ τής Αίγιέων και Σικυωνίων πόλεως, κείται δέ επί λόφων ερυμνώνκαι δυσβάτων, νεύει δε προς τον Παρνασσόν ” (Η πόλη Αίγειρα βρίσκεται μεταξύ Αιγίου και Σικυώνος και είναι χτισμένη σε οχυρούς και δύσβατους λόφους, βλέπει δε προς τον Παρνασσόν).
Κατά τον Alzinger οι πρώτοι άνθρωποι εγκαταστάθηκαν σ’αυτήν, την 3η χιλιετία π.Χ. στην πρωτοελλαδική δηλ. περίοδο. Την παρουσία τους μαρτυρούν θραύσματα κεραμικής που βρέθηκαν στις ανασκαφές, στα κατώτερα στρώματα. Κατά την ομηρική περίοδο ήταν γνωστή ως Υπερησίη και με το όνομα αυτό αναφέρεται από τον Όμηρο στον κατάλογο των πλοίων που έλαβαν μέρος μαζί με άλλες Αχαϊκές πόλεις, στην εκστρατεία της Τροίας. Το όνομα Υπερησίη, και κατά τον Παυσανία Υπηρησία, διατηρήθηκε στην αρχαία Αίγειρα για πολλούς αιώνες και κατά τον αρχαιολόγο Otto Walter μέχρι την 23η Ολυμπιάδα, το 688 π.Χ.
Όπως αναφέρει ο Παυσανίας, η Υπερησία πήρε το όνομα Αίγειρα όταν κατοικούσαν εκεί οι Ίωνες και έκαναν επιδρομή οι Σικυώνιοι εναντίον της. Τότε οι κάτοικοι για να αμυνθούν αποτελεσματικά και επειδή ήταν λίγοι, μάζεψαν όλες τις γίδες (αίγες) της περιοχής και αφού τους άναψαν τα δαδιά που είχαν τοποθετήσει στα κέρατά τους τις εξαπέλυσαν εναντίον των Σικυωνίων, οι οποίοι φοβήθηκαν και έφυγαν. Έτσι επειδή οι Υπερησίες σώθηκαν από τις γίδες (αίγες) άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Αίγειρα. ” Οί Υπερησιείς δέ τή τε πόλει τό όνομα τό νύν μετέθεντο από τών αιγών ”.
Υπάρχουν όμως και εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η αρχαία Αίγειρα πήρε το όνομα αυτό από ένα είδος Λεύκας, τους αιγείρους, οι οποίοι ήταν άφθονοι στην περιοχή κατά την αρχαιότητα. Μια τρίτη τέλος, εκδοχή για την προέλευση του ονόματος τησ αρχαίας Αίγειρας είναι και αυτή που αναφέρει ο Νικόλαος Παπανδρεάδης στο βιβλίο του ” Ιστορία και Λαογραφία της Ζαχόλης ”. Εκεί υποστηρίζει ότι πήρε το όνομά της από έναν άρχοντα από την Πάτρα, ονόματι Αίγειρο, ο οποίος αφού την κατέβαλε εβασίλευσε σ’ αυτήν και της έδωσε το όνομά του.
Η αρχαία Αίγειρα πέρασε περιόδους μεγάλης ακμής και ευημερίας. Λόγω της περίβλεπτης θέσης που κατείχε στο ανατολικό τμήμα της Αιγιάλειας, στα βόρεια του βουνού Ευρωστίνα, ήταν ορατή τόσο από τις γειτονικές πόλεις της Κορινθίας όσο και από τις απέναντι, της Στερεάς Ελλάδας, πόλεις των Αιτωλών. Έτσι πολλές φορές υπέστη εχθρικές επιδρομές με πιο γνωστές των Αιτωλών το 220 ή 219 π.Χ. και των Συκιωνίων. Μάλιστα οι κάτοικοί της για τη νίκη τους εναντίον των Σικυωνίων έχτισε το ιερό της Αγροτέρας Αρτέμιδος γιατί πίστευαν ότι το τέχνασμα (με τις αίγες που αναφέραμε) εναντίον των επιδρομέων το ενέπνευσε η ?ρτεμις.
Στην αρχαία Αίγειρα, σύμφωνα με τις περιγραφές του Παυσανία, υπήρχε άγαλμα του Δία φτιαγμένο από Πεντελίσιο μάρμαρο, άγαλμα της Αθηνάς, ναός της Αρτέμιδος, με αρχαία αγάλματα του Αγαμέμνονα και της Ιφιγένειας, αγάλματα του ” Ασκληπιού ”, του Σεράπιδος και της Ίσιδος και ιερό αφιερωμένο στον Απόλλωνα.
