Η Αρχαιολογική Συλλογή της Μονεμβασίας παρουσιάζει στοιχεία της μνήμης αλλά και της γνώσης μας για την ταυτότητα του “περιώνυμου άστεως” της Μονεμβασίας, η παρουσία της οποίας στη βραχώδη άκρη της Πελοποννήσου μαρτυρείται από τον 6ο μ.Χ. αιώνα. Η Συλλογή εγκαινιάσθηκε από την Υπουργό Πολιτισμού Ελισάβετ Παπαζώη τον Ιούλιο του 1999.
Η επίκαιρη θέση της Μονεμβασίας στους θαλάσσιους δρόμους, ο στόλος της που κυριαρχούσε στα γνωστά λιμάνια της Μεσογείου αλλά και σ’ αυτά του Ευξείνου Πόντου, τα φημισμένα προϊόντα της (όπως ο εξαίρετος Μαλβάζιος οίνος), τα μέλη της κοινωνίας της που διακρίθηκαν στο εμπόριο, σε “τεχνών ασκήσεις” και σε άλλες πνευματικές δραστηριότητες, η τοπική εκκλησία της που ανέδειξε σημαντικές προσωπικότητες, αλλά και η εύνοια που της παρασχέθηκε με αυτοκρατορικά χρυσόβουλα, σφυρηλάτησαν το κύρος και τη φήμη της.
Μέσα στον ανοικτό μουσειακό χώρο της Μονεμβασίας τα ιστάμενα μνημεία της (φρούριο, τείχη, σημαντικοί ναοί, σπίτια, δημόσια κτίρια, χαμάμ, στέρνες), που είχαν τύχει και της προσοχής της επιστημονικής έρευνας, αποτελούν τεκμήρια του παρελθόντος της και σηματοδοτούν και την ιστορική της διαδρομή. Έλειπαν, όμως, οι πληροφορίες για άλλες όψεις της ζωής των κατοίκων.
Η μόνιμη έκθεση οργανώθηκε για να παρουσιάσει στο ευρύ κοινό αρχαιολογικά ευρήματα, που προέκυψαν από περισυλλογές και ανασκαφικές διερευνήσεις στο χώρο της Μονεμβασίας. Αποτελούν ιστορικές μαρτυρίες της ανθρώπινης δραστηριότητας και καλλιτεχνικής ζωής που αναπτύχθηκε εδώ, από τα παλαιοχριστιανικά χρόνια μέχρι την όψιμη Τουρκοκρατία, αλλά και υποδηλώνουν την επικοινωνία της Μονεμβασίας, εμπορική και πολιτισμική, με άλλες περιοχές.
Στόχος της έκθεσης είναι να δώσει στοιχεία αφενός για το δημόσιο βίο, μέσα από τη θεματική ενότητα των γλυπτών του δομημένου περιβάλλοντος, και αφετέρου για τον ιδιωτικό ή ατομικό βίο, μέσα από εκείνη των αντικειμένων κεραμικής και μικροτεχνίας. Η έκθεση έχει πρωταρχικά παιδευτικό αλλά και πληροφοριακό χαρακτήρα και τα εκθέματα συνοδεύονται, εκτός από τις πινακίδες τους, και από ανάλογα δίγλωσσα επεξηγηματικά κείμενα. Η προτεινόμενη για τον επισκέπτη διαδρομή αρχίζει από τη βόρεια εσωτερική όψη του κτηρίου, με μία ομάδα γλυπτών του εξωτερικού χώρου: τα οικόσημα, δυτική συνήθεια που εισάγεται κατά τη Φραγκοκρατία (ανάγλυφο με το λέοντα της Βενετίας, πλάκα του 1525 με ανάγλυφο θυρεό) και τα γλυπτά που έχουν σχέση με το ζωτικό για την Καστροπολιτεία θέμα του νερού και της ύδρευσης (στόμιο στέρνας, πλάκα κρήνης κ.ά.).