Η Νέα Καμένη ή παλιότερα και Νέα Καϋμένη, “το ηφαίστειο” για τους ντόπιους, είναι ηφαιστειογενές νησί στο κέντρο της καλδέρας της Σαντορίνης, το οποίο άρχισε να δημιουργείται το 1570 (ή 1573), με τη δημιουργία αρχικά της Μικρής Καμένης και αποτελεί το πιο πρόσφατα δημιουργημένο τμήμα ξηράς στη Μεσόγειο Θάλασσα.[1]Η έκταση του σήμερα είναι 340 εκτάρια και το ψηλότερο σημείο του είναι 127 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Υπάρχουν δύο αγκυροβόλια στο νησί, ο όρμος Ταξιάρχης, στα νοτιοανατολικά του νησιού, και ο όρμος Ερινιά στα βόρεια. Διοικητικά ανήκει στο τοπικό διαμέρισμα Θήρας του δήμου Θήρας.
Η Νέα και η Παλαιά Καμένη έχουν ενταχθεί στο κοινοτικό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών NATURA 2000.
1570 ή 1573 μ.Χ.: Ηφαιστειακή έκρηξη οδηγεί στο σχηματισμό μικρού νησιού βορειοανατολικά της Παλαιάς Καμένης, το οποίο ονομάζεται Μικρή Καμένη.
23 Μαΐου 1707 – 14 Σεπτεμβρίου 1711 μ.Χ.: Έκχυση λάβας οδηγεί στον σχηματισμό δύο μικρών νησιών που σύντομα ενώνονται και σχηματίζουν τη Νέα Καμένη.
18 Μαΐου 1707: Σεισμική δραστηριότητα
21 Μαΐου 1707: Σεισμική δραστηριότητα
23 Μαΐου 1707: Εμφάνιση ενός λευκού νησιού, 200 μέτρα δυτικά της Μικρής Καμένης.
23 Μαΐου 1707 έως 14 Ιουνίου 1707: Αύξηση του μεγέθους του λευκού νησιού.
5 Ιουνίου 1707: Εμφάνιση ενός μαύρου νησιού στα βόρεια του λευκού νησιού.
12 Ιουνίου 1707: Ένωση των δύο νησιών.
26 Ιανουαρίου 1866 – 15 Οκτωβρίου 1870 μ.Χ.: Έντονη ηφαιστειακή δράση που οδήγησε στον τριπλασιασμό της Νέας Καμένης.
3 έως 15 Φεβρουαρίου 1866: Δημιουργία του ηφαιστειακού κώνου του Γεωργίου, αρχικά ως μικρό ηφαιστειογενές νησί πλησίον της Νέας Καμένης, το οποίο στις 6 Φεβρουαρίου ενώθηκε με αυτήν. Το όνομα Γεώργιος δόθηκε από τον θηραίο γιατρό Ιωσήφ Δεκιγάλα προς τιμήν του Γεώργιου Α΄, τότε βασιλέα της Ελλάδας και αποτελεί μέχρι και σήμερα τον ψηλότερο σχηματισμό του νησιού.
13 έως 25 Φεβρουαρίου 1866: Αναδύθηκε, 400 μέτρα νοτιοδυτικά του θόλου του Γεωργίου, η νησίδα Αφρόεσσα, που πήρε το όνομά της από το ατμoημιολία Αφρόεσσα του πολεμικού ναυτικού που μετέφερε στο νησί την ελληνική επιστημονική επιτροπή για την παρακολούθηση των φαινομένων.[2]
10 Μαρτίου 1866: Αναδύθηκε κοντά στη νησίδα Αφρόεσσα μικρότερη νησίδα που ονομάστηκε Ρέκα (Reka) από το όνομα του Αυστριακού πολεμικού πλοίου Reka που ήταν ένα από τα πλοία που τα είχαν αποστείλει οι κυβερνήσεις της Μεγάλης Βρετανίας, της Πρωσσίας, της Αυστρίας, της Ιταλίας, της Ρωσίας και της Τουρκίας τόσο για επιστημονικούς όσο και ανθρωπιστικούς λόγους, τη μεταφορά, δηλαδή, των κατοίκων του νησιού σε περίπτωση κινδύνου. Η νησίδα αυτή σύντομα ενώθηκε με τη νησίδα Αφρόεσσα και αργότερα μέσα στον Μάρτιο το σύμπλεγμα αυτό ενώθηκε με τη Νέα Καμένη.
10 Μαΐου 1866: Αναδύθηκαν δύο νησίδες που ονομάστηκαν Νήσοι του Μαΐου, οι οποίες καταβυθίστηκαν αργότερα και σήμερα βρίσκονται γύρω στο ένα μέτρο κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Πρώτος μάρτυρας της ηφαιστειακής δραστηριότητας ήταν το πρωί της 26ης Ιανουαρίου του 1866 φύλακας που βρισκόταν πάνω στη Νέα Καμένη, ο οποίος παρατήρησε κινήσεις του εδάφους κοντά στον ηφαιστειακό κώνο του νησιού. Οι στήλες καπνού από το ηφαίστειο ήταν ορατές από την Κρήτη, ενώ είναι γνωστό ότι υπήρχε τουλάχιστον ένας νεκρός το 1870 από εκτίναξη μύδρου. Επίσης, ένας αριθμός από περίπου 50 θερινές κατοικίες καθώς και δύο μικροί ναΐσκοι, ένας ορθόδοξος και ένας καθολικός, που βρίσκονταν πάνω στο νησί, καταβυθίστηκαν κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας αυτής.
Ανάμεσα στην ελληνική επιτροπή που παρακολούθησε την ηφαιστειακή δραστηριότητα ήταν ο Αναστάσιος Χρηστομάνος. Τις μέρες που βρισκόταν στη Σαντορίνη προήχθη από υφηγητής σε έκτακτος καθηγητής της γενικής πειραματικής χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο λοχαγός του Μηχανικού και γεωλόγος Π. Βουγιούκας, ο πλοίαρχος Λεωνίδας Παλάσκας, ο καθηγητής Ηρακλής Μητσόπουλος και ο Γερμανός αστρονόμος και διευθυντής του Αστεροσκοπείου Αθηνών Ιούλιος Σμιτ. Στην επιτροπή μετείχε και φωτογράφος και ήταν η πρώτη φορά παγκοσμίως που χρησιμοποιήθηκε η φωτογραφία για τη μελέτη τέτοιων φυσικών φαινομένων.
Η Ακαδημία του Παρισιού απέστειλε επιστημονική επιτροπή με προεξέχοντα τον διάσημο ηφαιστειολόγο Φερδινάνδος Φουκέ που είχε πολύ σημαντική συμβολή στη μελέτη των ηφαιστείων της Σαντορίνης. Επιτροπή ειδικών επιστημόνων απέστειλε και ο ηγεμόνας του Αννόβερου, ενώ ανάμεσα στους ξένους που ήρθαν στο νησί για να παρακολουθήσουν τη δραστηριότητα ήταν και ο Ιούλιος Βερν. Η Σαντορίνη αναφέρεται αργότερα στο βιβλίο του Ιουλίου Βέρν “20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα” και ήταν η έμπνευση για το βιβλίο “Η Μυστηριώδης Νήσος”, όπου, μάλιστα, ο καπετάνιος Νέμο και το πλήρωμα του παρακολουθούν μια ηφαιστειακή έκρηξη.
11 Αυγούστου 1925 – 17 Μαρτίου 1928 μ.Χ.: Ηφαιστειακή δραστηριότητα που οδήγησε στη δημιουργία μικρού νησιού, της Δάφνης, μεταξύ της Μικρής και της Νέας Καμένης. Τελικά η νησίδα αυτή ενώθηκε με τη Μικρή και με τη Νέα Καμένη και τα τρία νησιά δημιούργησαν ένα ενιαίο σχηματισμό.
28 Ιούλιος 1925: Μικρή σεισμική δραστηριότητα.
11 Αυγούστου 1925 έως Ιανουάριος 1926: Δημιουργία της Δάφνης και ένωση της με τη Μικρή και με τη Νέα Καμένη, δημιουργώντας ένα ενιαίο σχηματισμό. Το όνομα Δάφνη προέρχεται από το όνομα του τορπιλοβόλου Δάφνη, του πρώτου πολεμικού πλοίου που έσπευσε στην περιοχή μετά την ηφαιστειακή έκρηξη.
Μάιος 1926: Μικρές ηφαιστειακές εκρήξεις με μικρή ροή πυροκλαστικών υλικών.
23 Ιανουαρίου 1928 έως 17 Μαρτίου 1928: Δημιουργία του ηφαιστειακού θόλου Ναυτίλος, ανατολικά του κώνου της Δάφνης. Ο Θόλος αυτός σήμερα έχει καλυφθεί από λάβες κατοπινών εκρήξεων.
20 Αυγούστου 1939 – Αρχές Ιουλίου 1941 μ.Χ.: Τα σημάδια της επερχόμενης ηφαιστειακής δραστηριότητας ξεκίνησαν τον Μάϊο του 1939 με αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων σε όρμο που υπήρχε στο νησί και ονομαζόταν Όρμος του Αγίου Γεωργίου. Από τον Αύγουστο και μετά δημιουργήθηκαν οι ηφαιστειακοί θόλοι: Τρίτωνας, Κτενάς, Φουκέ (Fouqué), Νίκη, Ρεκ (Reck) και οι θόλοι Σμιθ (Smith).
20 Αυγούστου 1939: Ηφαιστειακή έκρηξη και απελευθέρωση λάβας, η οποία δημιούργησε τον θόλο Τρίτωνας που πήρε το όνομά του από τον Τρίτωνα, τη θαλάσσια θεότητα.
Σεπτέμβριος 1939: Η ηφαιστειακή δραστηριότητα μετατοπίστηκε βορειοανατολικά και δημιουργήθηκε ο θόλος Κτενάς που πήρε το όνομά του από τον γεωλόγο Κωνσταντίνο Κτενά, αργότερα ιδρυτή της Γεωλογικής Υπηρεσίας της Ελλάδος που παρατηρούσε τις εκρήξεις. Η λάβα του Κτενά τελικά κάλυψε τον όρμο του Αγίου Γεωργίου και τον θόλο Τρίτωνας.
Νοέμβριος 1939 έως Ιούλιος 1940: Η ηφαιστειακή δραστηριότητα μετατοπίζεται ακόμα πιο βορειοανατολικά και δημιουργείται ο θόλος Φουκέ (Fouqué), από το όνομα του διάσημου ηφαιστειολόγου.
Ιούλιος 1940: Νότια του θόλου του Φουκέ εμφανίζονται δύο θόλοι, ο θόλος του Σμιθ (Smith), από το όνομα Αμερικάνου ηφαιστειολόγου, και ο θόλος του Ρεκ (Reck), από το όνομα του γερμανού γεωλόγου Hans Reck.
Τέλη Αυγούστου 1940: Ανοίγονται δύο κρατήρες, χωρίς, όμως, εκροή λάβας.
Νοέμβριος 1940 έως Ιούλιος 1941: Εμφανίζεται ο θόλος Νίκη που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν των νικών του Ελληνικού Στρατού στο μέτωπο της Αλβανίας.
10 Ιανουαρίου 1950 – 2 Φεβρουαρίου 1950 μ.Χ.: Έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα που οδήγησε στο σχηματισμό του ηφαιστειακού θόλου Λιάτσικας στα ανατολικά του κρατήρα του Γεωργίου. Είχε προηγηθεί έντονη σεισμική δραστηριότητα από τον Αύγουστο του 1949. Ο θόλος πήρε το όνομα του από το όνομα του γεωλόγου Ν. Λιάτσικα που μελετούσε τη δραστηριότητα.