Το Οροπέδιο Λασιθίου (επίσης Οροπέδιον Λασιθίου) είναι νυν δήμος και πρώην επαρχία αλλά και μια γραφική πεδιάδα που περικλείεται από βουνά. Βρίσκεται στο νομό Λασιθίου περίπου 70χμ ανατολικά του Ηρακλείου.
Λασιθιώτικος ανεμόμυλος.
Το οροπέδιο είναι γνωστό και για τους γραφικούς πια ανεμόμυλους. Τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 το οροπέδιο ήταν ένα από τα πρώτα αιολικά πάρκα της Ευρώπης. Υπήρχαν περίπου 10-13 χιλιάδες[1][2][3] ανεμόμυλοι που αντλούσαν τα υπόγεια ύδατα, με τα οποία πότιζαν τις καλλιέργειες τους οι κάτοικοί του.
Γεωγραφία
Το σχήμα του οροπεδίου Λασιθίου είναι στενόμακρο, από την Ανατολή προς τη Δύση, σε μήκος 10 χιλιομέτρων και πλάτος 4-5 χιλιομέτρων. Στην ανατολική πλευρά υψώνεται ως νησίδα μέσα στην πεδιάδα ένας λόφος, η Κεφάλα, και χωρίζει το οροπέδιο σε δυο μέρη. Το ανατολικό δεν έχει υπόγεια νερά, ενώ το δυτικό, που είναι σε έκταση πολύ μεγαλύτερο, έχει άφθονα υπόγεια νερά σε βάθος 8-16-18 μ., ανάλογα με τη θέση. Έχει μέσο όρο υψομέτρου τα 840 μέτρα. Τα όρη που το περιβάλλουν είναι τα εξής:
Νότια βρίσκεται ο κύριος όγκος με την ψηλότερη κορυφή το Σπαθί ( ή Δίκτη) με ύψος 2.148 μέτρα, καθώς και τις κορυφές Λάζαρο (αριστερά) (2085 μ.) και Αφέντη Χριστό (δεξιά) (2141 μ.)
Ανατολικά βρίσκεται η Τζίβη ή Αλόιδα στα 1.664 μέτρα
Από το βορρά έχουμε τη Σελένα στα 1.559 μέτρα
Βορειοδυτικά το Λουλουδάκι που είναι στα 1.163 μέτρα
Δυτικά βρίσκεται η Σκλόκα που είναι στα 1.298 μέτρα και ο Αφέντης Χριστός ( ή Μικρός Αφέντης) στα 1571 μ.
Στα νοτιοδυτικά έχουμε Σαρακηνό (1.580 μ.), Τούμπα Μούτσουνα (1538 μ.), Βιργιωμένο (1.414μ) και Μαγερεύτρα (1.462 μ.)[4]
Το εύφορο έδαφος του οροπεδίου, λόγω των αλλουβιακών αποθέσεων από το λιώσιμο του χιονιού, προσέλκυσε κατοίκους ήδη από τη Νεολιθική εποχή (6000 π.Χ.). Ακολούθησαν οι Μινωίτες και οι Δωριείς και το οροπέδιο κατοικείται συνεχώς έκτοτε, εκτός από μια περίοδο που ξεκίνησε το 1293 και διήρκεσε πάνω από δύο αιώνες κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας στην Κρήτη. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου και λόγω των συχνών εξεγέρσεων και της έντονης αντίστασης, τα χωριά κατεδαφίστηκαν, απαγορεύτηκε η καλλιέργεια, οι κάτοικοι εκδιώχθηκαν και απαγορεύτηκε να επιστρέψουν επί ποινή θανάτου. Ένα ενετικό χειρόγραφο του δέκατου τρίτου αιώνα περιγράφει το οροπέδιο του Λασιθίου ως ένα αγκάθι στην καρδιά της Βενετίας. Αργότερα, στις αρχές του 15ου αιώνα, οι Ενετικές αρχές επέτρεψαν σε πρόσφυγες από την ηπειρωτική Ελλάδα (ανατολική Πελοπόννησος) να εγκατασταθούν στο οροπέδιο και να καλλιεργήσουν ξανά τη γη. Για να εξασφαλίσουν την καλή αποστράγγιση του εδάφους, οι Ενετοί σχεδίασαν ένα μεγάλο σύστημα αποχετευτικών τάφρων (λίνιες) που κατασκευάστηκαν μεταξύ 1514 – 1560 και εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα. Οι τάφροι αυτές μεταφέρουν το νερό στο Χώνο, μια καταβόθρα στο δυτικό άκρο του οροπεδίου, που τροφοδοτεί τον ποταμό Αποσελέμη.
Τον Ιανουάριο του 1823, κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του ’21, ο απεσταλμένος του Μεχμέτ Αλή Χασάν Πασάς τέθηκε επικεφαλής ενός στρατού οθωμανικών και αιγυπτιακών δυνάμεων ο οποίος κατέλαβε το οροπέδιο σκοτώνοντας τους περισσότερους κατοίκους που δεν είχαν καταφύγει στα βουνά. Τον Μάιο του 1867 κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Κρητικής Επανάστασης, οθωμανικές και αιγυπτιακές δυνάμεις υπό την ηγεσία των Ομέρ Πασά και Ισμαήλ Σελίμ βάδισαν προς το οροπέδιο του Λασιθίου. Στόχος τους ήταν να χτυπήσουν αποφασιστικά τους επαναστάτες που το χρησιμοποιούσαν ως κρησφύγετο. Μετά από έντονες μάχες, οι επαναστάτες νικήθηκαν και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν στις πλαγιές της Δίκτης. Μεταξύ 21 και 29 Μαΐου, πολλοί κάτοικοι του οροπεδίου σφαγιάστηκαν ή συνελήφθηκαν σκλάβοι, τα σπίτια τους πυρπολήθηκαν αφού λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν ζώα και καλλιέργειες.[5] Επίσης κατεδαφίστηκε το μοναστήρι της Κρουσταλλένιας που ήταν η έδρα της επαναστατικής επιτροπής.
Κατά τη Γερμανική κατοχή το 1941-1944, οι κορυφές που περιβάλλουν το οροπέδιο χρησιμοποιήθηκαν ως κρησφύγετα από τοπικούς μαχητές της αντίστασης.