Το ρωμαϊκό υδραγωγείο της Πάτρας είναι μεγάλο έργο των ρωμαϊκών χρόνων και ζωτικής σημασίας τότε για την ύδρευση της πόλης. Σήμερα διασώζονται ορατά τμήματα του υδραγωγείου πλησίον της μικρής περιμετρικής καθώς και στις συνοικίες Αρόη και Ασύρματος[1].
Άποψη του Ρωμαϊκού υδραγωγείου Πάτρας στη συνοικία Ασύρματος (γωνία οδών Αρτέμιδος και Φολόης).
Ιστορικά στοιχεία
Η χρήση του υδραγωγείου ήταν αδιάκοπη μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα και επισκευάστηκε πολλές φορές με τελευταία το 1838 από τον δήμαρχο Ι. Μπουκαούρη. Το 1874 σταμάτησε η χρήση του μετά την διοχέτευση νερού στην πόλη με σωλήνες[2].
Οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν μια μεγάλη δεξαμενή νερού στις πηγές του Διακονιάρη στην Ρωμαϊκή Νερομάνα στο Ρωμανός Η δεξαμενή έγινε με τη μορφή τεχνητού φράγματος στην αρχή του λαγκαδιού και σ’ απόσταση δέκα μέτρων από τις πηγές. Τμήμα του αρχικού τοίχου του φράγματος βρίσκεται σήμερα ενσωματωμένο στη βάση της σύγχρονης δεξαμενής, ενώ σε απόσταση 20 μ., μέσα στην κοίτη του ποταμού βρίσκονται αρκετά μεγάλα κομμάτια ισχυρού τοίχου.
Το υδραγωγείο κατασκευάστηκε τον 2ο αιώνα μ.Χ. πιθανότατα από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αδριανό για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας στην Πάτρα που έως τότε υδρευόταν από πηγάδια[3]. Το υδραγωγείο ήταν μήκους 7,5 χιλιομέτρων, από τις πηγές του σημερινού Ρωμανού έως και την ακρόπολη, όπου σήμερα βρίσκεται το κάστρο της πόλης, ενώ από τις ίδιες πηγές υδρεύεται και σήμερα η πόλη της Πάτρας[3]. Το υδραγωγείο σε πολλά τμήματα του ήταν υπόγειο ενώ σε άλλα χρειάστηκε να κτιστεί γεφύρωση[3], τμήματα της οποίας διασώζονται σήμερα στη Σαμακιά.
Η Χριστιανική θρησκευτική παράδοση αναφέρει ότι κατασκευάστηκε επί βασιλείας του αυτοκράτορα Κωνστάντιου[2]. Ο Κωνστάντιος στην Αδριανούπολη συνάντησε και γνώρισε τον επίσκοπο Πατρών Πλούταρχο που είχε συμμετάσχει στην σύνοδο της Σαρδικής, από τον οποίο έμαθε ότι στην Πάτρα φυλάσσονταν τα λείψανα του Αγίου Ανδρέα[2]. Ο Κωνστάντιος κάλεσε τον Αρτέμιο και τον διέταξε να μεταβεί στην Πάτρα και να μεταφέρει το λείψανο στην Κωνσταντινούπολη[2]. Ο Αρτέμιος ερχόμενος στην Πάτρα συνάντησε την αντίδραση των Πατρέων και την άρνηση τους να δώσουν το λείψανο παρά τις απειλές του[2]. Τελικά οι Πατρείς φοβούμενοι μην το πάρει με την βία αποφάσισαν και του ζήτησαν σαν ανταπόδοση να τους φέρει πόσιμο νερό από το Παναχαϊκό στην πόλη[2]. Ο Αρτέμιος δέχτηκε και κατασκεύασε το υδραγωγείο μετά από αρκετά χρόνια λόγω της μορφολογίας του εδάφους, έπειτα οι Πατρείς έδωσαν το λείψανο του Αγίου που μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 353 ή το 357 μ.Χ.[2].
Ξένοι περιηγητές που πέρασαν από την πόλη τον 17ο αιώνα αναφέρουν ότι διατηρούνταν σε καλή κατάσταση ακόμα και μετέφερε νερό[2]. Είχε δυο σειρές τόξα που ήταν κατασκευασμένα από πελεκητή πέτρα και επενδυμένα με τούβλα και στην κορυφή το αυλάκι που μετέφερε το νερό[2].
Το μνημείο σήμερα
Ο σχεδιασμός της μικρής περιμετρικής της Πάτρας έτεμνε κάθετα το μνημείο, γεγονός που καθυστέρησε την ολοκλήρωση της για τουλάχιστον μια δεκαετία. Το 2006 κατά τη διάρκεια των έργων διάνοιξης της οδού, ανακαλύφθηκε σε απόσταση 157 μέτρων από τα ερείπια του Ρωμαϊκού υδραγωγείου και ένα μεσαιωνικό της οθωμανικής περιόδου (15ος-16ος αιώνας μ.Χ) μήκους 40 μέτρων, δίπλα στη γέφυρα της Αρόης[4]. Το 2009 προκειμένου να συνεχιστεί η κατασκευή της μικρής περιμετρικής, ένα τμήμα του περίπου 23 μέτρων αποκόπηκε τμηματικά και μεταφέρθηκε νοτιότερα κοντά στο Ρωμαϊκό υδραγωγείο[5]. Πλέον ο χώρος των δύο υδραγωγείων διαμορφώθηκε σε ενοποιημένο επισκέψιμο πάρκο με την ονομασία Ρωμαϊκό και Μεσαιωνικό Υδραγωγείο Πάτρας[6]. Τμήματα και των δύο υδραγωγείων εκατέρωθεν της μίνι περιμετρικής βρίσκονται σε ιδιωτικούς χώρους που αναμένεται να απαλοτροιωθούν στο μέλλον. Ορατά τμήματα σε καλή κατάσταση του Ρωμαϊκού υδραγωγείου διασώζονται επίσης στη γειτονιά του Ασυρμάτου, όπου τέμνει αυλές σπιτιών καθώς και το δρόμο της συνοικίας[7].