Το Βυζαντινό μουσείο Πάρου βρίσκεται στο χώρο της Εκατονταπυλιανής, στην Παροικιά.
Σ’ αυτό υπάρχουν σπάνιες εικόνες του 17ου και 18ου αιώνα, εκκλησιαστικά αντικείμενα και πολύτιμα κειμήλια, της μεταβυζαντινής ιστορίας της Πάρου.
Η συλλογή εικόνων και κειμηλίων στην Εκατονταπυλιανή άρχισε στις αρχές του αιώνα μας, με πρωτοβουλία του αρχιμανδρίτη και εφημερίου της Εκατονταπυλιανής Γεωργίου Φιλ. Σκαραμαγκά (1867-1944). Σε πρώτη φάση περιελάμβανε έργα που βρίσκονταν από αιώνες στον ίδιο το ναό και άλλα που συνελέγησαν από εκκλησίες της Παροικίας.
Με το θάνατο όμως του πατρός Γεωργίου Σκαραμαγκά, ο οποίος από το 1936 είχε διοριστεί έκτακτος επιμελητής αρχαιοτήτων, το μουσείο έκλεισε. Αργότερα, επί αρχιερατείας του μακαριστού Μητροπολίτη Επιφανίου, η συλλογή μεταφέρθηκε σε τρία κελλιά του επάνω ορόφου της νότιας πτέρυγας του κτηριακού συγκροτήματος της Εκατονταπυλιανής, τα οποία είχαν ειδικά διασκευαστεί για να τη στεγάσουν. Έτσι, το «Βυζαντινό Μουσείο Πάρου» λειτούργησε πάλι, για μικρό όμως χρονικό διάστημα, σε αυτούς τους χώρους. Μετά την εκδημία του Μητροπολίτη Επιφανίου, το μουσείο έκλεισε για δεύτερη φορά και τα έργα συγκεντρώθηκαν και αποθηκεύτηκαν σε ένα κελλί. Εν τω μεταξύ, το 1967, αρκετές από τις εικόνες της συλλογής συντηρήθηκαν επιτόπου από το προσωπικό των τότε Κεντρικών Εργαστηρίων Συντήρησης και αργότερα, το 1980-81, συντηρήθηκαν και άλλες εικόνες στο Κέντρο Συντήρησης Αρχαιοτήτων της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.
Τον Απρίλιο του 1993, επί αρχιερατείας του Μητροπολίτη Αμβροσίου, έγινε και πάλι δυνατή η επανέκθεση τμήματος της συλλογής από τη 2η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, με την ολόθερμη συνεργασία και συμπαράσταση της Διοικούσας Επιτροπής του Προσκυνήματος. Παράλληλα άρχισε η σταδιακή συντήρηση στο εργαστήριο της ίδιας Εφορείας και των υπόλοιπων εικόνων.
Η νέα έκθεση εγκαινιάστηκε την 21 Μαΐου 1996, κατά τον εορτασμό των 17 αιώνων Εκατονταπυλιανής, και στεγάστηκε σε τρείς ισόγειους ενοποιημένους χώρους, ένα παρεκκλήσι και δύο αίθουσες, στη νοτιοδυτική γωνία του συγκροτήματος των κελλιών της Εκατονταπυλιανής, εκεί όπου παλαιότερα λειτουργούσαν τάξεις του Δημοτικού Σχολείου της Παροικιάς. Περιελήφθησαν προς το παρόν όσα έργα ήταν σε καλύτερη κατάσταση διατήρησης.
Στην πρώτη και μεγαλύτερη αίθουσα εκτίθενται κυρίως εικόνες, στο μικρό παρεκκλήσι ξυλόγλυπτα και στην τρίτη αίθουσα άμφια, πόρπες, άλλα εκκλησιαστικά κειμήλια και ο ξυλόγλυπτος επιτάφιος της Εκατονταπυλιανής. Στις δύο μικρότερες αίθουσες, σε ειδικές προθήκες, εκτίθενται και λίγα έργα αργυροχοΐας. Τα υπόλοιπα κειμήλια της συλλογής φυλάσσονται σε ένα κελλί του συγκροτήματος.
Έκτοτε η συλλογή εμπλουτιζόταν συνεχώς είτε από δωρεές, είτε με την περισυλλογή και άλλων εικόνων.
Τηλέφωνο: 22840-21243
Ώρες λειτουργίας: Το καλοκαίρι ανοιχτά όλη μέρα